เห็ดโคนกับเห็ดปลวกเหมือนกันไหม 

เห็ดโคน (Termite mushroom) คือ เห็ดป่าชนิดหนึ่งซึ่งอยู่ในวงศ์ Termitophilae สามารถเติบโตได้ดีในสภาพธรรมชาติ ที่มีความชื้นและอุณหภูมิพอเหมาะ เห็ดโคนลักษณะเหมือนเห็ดทั่วไป แต่จะมีดอกใหญ่ โคนอวบหนา มีกลิ่นเฉพาะตัว มีความเกี่ยวข้องกับปลวกในเชิงของการอาศัยซึ่งกันและกัน ทำให้มีความสัมพันธุ์แน่นแฟ้น ชนิดที่มีจอมปลวกที่ไหน มักจะมีเห็ดโคนที่นั่น ทำให้มีบางคนเรียกเห็ดโคน ว่า เห็ดปลวก 

ทำไมมีเห็ดโคนที่ไหน พบจอมปลวกที่นั่น 

อันเนื่องมาจากการอาศัยประโยชน์ต่อกันระหว่างเห็ดโคนและจอมปลวก โดยเห็ดโคนจะมีการเจริญเติบโตมาจากจอมปลวกในส่วนของรังเลี้ยงตัวอ่อน (comb) 

เมื่อเห็ดโคนเจริญเติบโตขึ้น ดอกเห็ดจะมีการปล่อยสปอร์แก่และลอยไปตกยังบริเวณต่าง ๆ หากลอยไปตกยังบริเวณที่มีอินทรียวัตถุในช่วงเวลาอุณหภูมิที่เหมาะสม จะมีกลิ่นที่ดึงดูดปลวก และเมื่อปลวกไปกัดกินอินทรีย์วัตถุเหล่านั้น จะมีการคาบกลับไปยังรังเพื่อไว้เป็นเสบียงเลี้ยงตัวอ่อนต่อไป ในขณะที่ปลวกสร้างรังเลี้ยงตัวอ่อน จะมีราจากมูลปลวกที่ผ่านการย่อยสลายอินทรีย์วัตถุกับเชื้อสปอร์เห็ดโคน เส้นใยของราจะรวมกันเป็นก้อนราขาวเล็ก ๆ เรียกว่า nodules อยู่ในรังกลายเป็นอาหารเลี้ยงตัวอ่อนและปลวกทั้งหมด และเมื่อผ่านไประยะหนึ่ง ปลวกจะกิน nodules น้อยลง ทำให้ส่วนที่เหลือเจริญเติบโตขึ้น และงอกทะลุผ่านผิวดินกลายเป็นเห็ดโคนต่อไป 

การเจริญเติบโตของเห็ดปลวกมี 3 ระยะด้วยกัน 

ระยะที่ 1 

ระยะแรกของเห็ดโคนเริ่มต้นในรังเลี้ยงตัวอ่อนของปลวก (comb) โดยจะมีกลุ่มเส้นใยลักษณะกลมขนาดเล็ก กระจายทั่วไป โดยเส้นใยสีขาวคือกลุ่มเส้นใยเห็ดโคน และจะรวมตัวกันเจริญไปเป็นตุ่มเล็ก ๆ หรือที่เรียกว่า nodules เป็นอาหารไว้เลี้ยงตัวอ่อนที่มีจำนวนมากภายใน comb ตัวอ่อนปลวกนอกจากจะกินใยราขาวเป็นอาหาร ยังช่วยกันดูแลและควบคุมการขยายตัวของเส้นใย เป็นการช่วยเร่งเส้นใยให้เจริญเติบโตเร็วยิ่งขึ้น 

ระยะที่ 2 

ระยะที่ 2 เป็นช่วงที่ปลวกกินเส้ยใย nodules น้อยลง เพราะตัวอ่อนของปลวกเริ่มเติบโตมากขึ้น มีการย้ายไปทำรังใหม่ จึงทำให้เส้นใยเห็ดสามารถรวมตัวกันและเติบโตขึ้น จนสามารถงอกทะลุผ่านผิวดินขึ้นไปได้ ซึ่งมักจะเป็นในช่วงฤดูฝน บางครั้งจะพบว่ามีเชื้อรา xylaria sp. มีการพัฒนาเช่นกัน แต่จะเกิดในเฉพาะรังปลวกเท่านั้น เนื่องจากหมวกดอกเห็ดของราชนิดนี้ไม่แข็งพอ ต่างจากหมวกเห็ดโคนที่มีความแข็งแรงกว่า 

ระยะที่ 3 

ระยะที่ 3 นี้จะไม่มีตัวปลวก และไม่มีเชื้อเห็ดโคน รังตัวอ่อนจะมีสีเขียวปนดำ มีเส้นใยเชื้อรา xylaria sp. กระจายอยู่ทั่วรังปลวก และอาจโผล่พ้นจากรังปลวกได้ โดยมีเส้นใยสีขาวในตอนแรก จากนั้นจะเปลี่ยนเป็นสีดำในเวลาต่อมา 

โดยทั่วไปเรามักจะพบเห็ดโคนในบริเวณที่มีรังปลวก หรือจอมปลวกขนาดใหญ่ เพราะหากพบเห็ดโคนที่ไหนแล้วลองขุดดินลงไปมักจะพบรังปลวกเสมอ ซึ่งการแพร่กระจายของเห็ดโคนนี้อยู่ในเขตร้อนและเขตอบอุ่นเสมอ เช่น เอเชียใต้ เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ แอฟริกา และอาจพบได้ในประเทศจีน ญีปุ่น หรือ ไต้หวัน ได้เช่นกัน โดยในประเทศไทยมีสภาพภูมิอากาศที่เหมาะสมของเชื้อเห็ดโคน แต่เนื่องจากเป็นเห็ดที่หาพบได้ยาก เพราะเติบโตได้ดีในแหล่งธรรมชาติ ระบบนิเวศป่าดิบแล้ง และป่าดิบชื้น ทำให้เห็ดโคนราคาค่อนข้างสูง อาจสามารถพบเห็ดโคนได้ในพื้นที่เกษตรกรรม เช่น สวนผลไม้ แต่ก็มีระยะเวลาในการเก็บเกี่ยวที่จำกัด โดยเห็ดโคนจะเริ่มออกดอกในช่วงฤดูฝน ตั้งแต่ปลายเดือนเมษายน ไปจนถึง เดือนตุลาคม หรืออาจลากยาวไปถึงเดือนพฤศจิกายน หากฤดูฝนในปีนั้นใช้เวลานานกว่าปกติ 

สภาพแวดล้อมที่เหมาะสมต่อการเจริญเติบโตของเห็ดโคน 

เราจะพบเห็ดโคนกระจายทั่วบริเวณใกล้กับจอมปลวก หรือขึ้นบนจอมปลวก หรือบริเวณรังปลวกใต้ดิน โดยเฉพาะพื้นที่มีเศษใบไม้ เศษไม้ทับถมจำนวนมาก และเป็นดินร่วนปนทราย หรือดินเหนียวปนดินร่วน และมีความชื้นปกคลุมอยู่เสมอ โดยบริเวณรังปลวกที่มีเห็ดโคนขึ้นอยู่มักจะมีความชื้นสูงมาก และมีสภาพความเป็นกรด-ด่าง หรือค่า pH อยู่ที่ประมาณ 5.0-5.6 และความชื้นสัมพัทธ์ประมาณ 70-80%